اثربخشی آموزش روش مطالعه مبتنی بر نقشه ذهنی بر انگیزش پیشرفت و درگیری تحصیلی دانش‌آموزان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

3 کارشناس ارشد مشاوره، گروه علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر­بخشی آموزش روش ­مطالعه مبتنی بر نقشه ذهنی بر انگیزش پیشرفت و درگیری‌­تحصیلی دانش­آموزان انجام شد.
روش: روش پژوهش حاضر از نوع نیمه­آزمایشی با طرح پیش­‌آزمون - پس‌­آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری پژوهش، ﮐﻠﯿﻪ دانش­‌آموزان پسر دوره اول متوسطه شهر یزد (تعداد14492دانش­آموز) در ﺳـﺎل ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ 99-98 بود، که در مجموع تعداد 50 دانش­‌آموز با استفاده از روش نمونه­‌گیری خوشه‌ای چند‌مرحله­‌ای به‌عنوان نمونه انتخاب و به روش تصادفی در دو گروه 25 نفری آزمایش و کنترل جایگزین شدند. گروه آزمایش تحت 10 جلسه آموزش روش مطالعه مبتنی بر نقشه ذهنی قرارگرفت؛ درحالی­‌که گروه کنترل هیچ مداخله‌­ای دریافت نکرد. برای اندازه‌­گیری متغیرها، در هر دو گروه پرسشنامه انگیزش پیشرفت هرمنس (1970) و پرسشنامه درگیری تحصیلی ریو (2013) اجرا شد و داده‌­های به‌دست‌آمده از اجرای پیش‌­آزمون و پس­‌آزمون، با استفاده از روش تحلیل کوواریانس تک‌متغیره و چند‌متغیره مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت.
یافته­‌ها: نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد که آموزش روش ­مطالعه مبتنی بر نقشه­ ذهنی باعث افزایش انگیزش پیشرفت و درگیری­ تحصیلی دانش‌­آموزان در مقایسه با گروه کنترل در پس­آزمون شده است (0.0001>P).
نتیجه­‌گیری: روش­ مطالعه مبتنی بر نقشه ذهنی می‌­تواند برای افزایش انگیزش پیشرفت و درگیری­ تحصیلی دانش‌­آموزان در مدارس و مراکز آموزشی مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effectiveness of Teaching Mind-Based Study Methods on Students' Achievement Motivation and Academic Engagement

نویسندگان [English]

  • Najaf Tahmasebipoor 1
  • sadegh nasri 2
  • Mohammad shahab Mohammad Akhoundi 3
1 Assistant Professor, Department of Educational Sciences and Psychology, Tarbiat Dabir Shahid Rajaei University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Educational Sciences and Psychology, Tarbiat Dabir Shahid Rajaei University, Tehran, Iran
3 Master of Counseling, Department of Educational Sciences and Psychology, Tarbiat Dabir Shahid Rajaei University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Objective: The aim of this study is to investigate the effectiveness of mind map-based study method on students' achievement motivation and academic engagement.
Method: The current study method is a semi- experimental pre-test and post-test investigation that is associated with a control group. Statistical population consisted of all The statistical population of the study was male students of the first year of high school in Yazd (14492 students) in the whole of 2019-2020. 50 students were selected as a sample using multi-stage cluster sampling method and randomly replaced in two groups of 25 experimental and control. The experimental group underwent 10 sessions of training method based on mind map; While the control group did not receive any intervention.
 To measure the variants, Herman's progress motivation survey (1997) and Reeve's academic engagement survey (2013) reused for both groups. The obtained data from pre-test and post-test were analyzed using multivariate and univariate analysis of covariance.
Results: The results showed that teaching the study method based on mind map increased the academic engagement, and motivation of students in comparison with the control group in the post-test (P <0.0001).
Conclusion: Mind mapping study method can be used to increase academic engagement and student achievement motivation in schools and educational centers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Academic engagement
  • Achievement motivation
  • Mind map
  • Study method
بوزان، تونی. (1389). نقشه ذهن، ترجمه: عفت داودی، قم: بو کتاب.
بتولی، زهرا و حسینی بهشتی، ملوک السادات. (1395). «واکاوی کاربرد نقشه­های مفهومی جهت تسهیل و بهبود فعالیت­های دانشگاهی»، فصلنامه نظام­ها و خدمات اطلاعاتی، 18(1،2)، 82-65.
تمنایی‌فر، محمدرضا و گندمی، زینب. (1390). «رابطه انگیزه پیشرفت با پیشرفت تحصیلی در دانشجویان». دوماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 4(1)، 19-15.
جبرائیلی، محمد؛ متذکر، مرتضی؛ فزونخواه، شهلا؛ افشاریاوری، شهره و زارع، زهرا. (1397). «ارزیابی ‌تأثیر استفاده از نرم‌افزار ترسیم نقشه ذهنی (Freeplane) در ارتقای مهارت حل مسئله دانشجویان». مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه، 16(3)، 176-171.
جناآبادی، حسین؛ مرزیه، افسانه و ابراهیمی، محدثه. (1399). «اثربخشی آموزش مهارت‌های مطالعه و یادگیری بر کاهش هیجانات منفی تحصیلی و خود ناتوان‌سازی تحصیلی دانش‌آموزان». دوفصلنامه راهبردهای شناختی در یادگیری. 8(15)، 89-73.
خلیلی آذر، هایده. (1394). مقایسه اثربخشی آموزش راهبردهای خود نظارتی و مهارت‌های مطالعه بر خودکارآمدی و درگیری تحصیلی دانش آموزان دبیرستان، رساله دکتری، دانشکده روانشناسی تربیتی دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع).
رضایی، اکبر. (1396). روانشناسی انگیزش در آموزش­و­پرورش، تبریز: آیدین.
رمضانی، ملیحه و خامسان، احمد. (1396). «شاخص‌های روان‌سنجی پرسشنامه درگیری­تحصیلی ریو 2013؛ با معرفی درگیری عاملی». فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، 8(29)، 204-185.
سلیمان‌پور، هادی. (1395). تأثیر رمان‌های گرافیکی (نقشه ذهنی) بر میزان یادگیری، یادداری و درگیری تحصیلی دانشجویان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه بیرجند.
سیف، علی‌اکبر. (1395). روانشناسی پرورشی نوین(ویراست هفتم(. تهران: دوران.
سیف، علی‌اکبر؛ فرخی، نورعلی؛ صالحی‌نژاد، نسرین و فریبرز، درتاج. (1396). «اثربخشی بسته آموزشی مبتنی بر نرم‌افزار چندرسانه‌ای ساخت نقشه ذهنی بر مهارت‌های شناختی درس علوم در دانش­آموزان دختر پایه هشتم»، پژوهش در نظام‌های آموزشی، 11(38)، 37-7.
صداقت، زینب؛ حاجی‌یخچالی، علیرضا؛ شهنی ییلاق، منیجه و مکتبی، غلامحسین. (1395). «آزمون مقایسه مدل رابطه علی هدف‌های پیشرفت و دوستی با عملکرد ریاضی با میانجیگری انواع کمک طلبی در دانش­آموزان دختر مدارس استعدادهای درخشان و عادی دوره متوسطه اول شهر اهواز». مجله روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 7(25)، 66-45.
عاشوری، جمال؛ کجباف، محمدباقر؛ منشئی، غلامرضا و طالبی، هوشنگ. (1393). «تأثیر روش‌های آموزش نقشه ذهنی، یادگیری مشارکتی و سنتی بر انگیزه پیشرفت و پیشرفت تحصیلی درس زیست‌شناسی». پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 11(14)، 73-63.
فرامرزی، حمید؛ بهروزی، ناصر و فرزادی، فاطمه. (1398). «رابطه پیشایندهای عواطف تحصیلی، هویت تحصیلی و اهداف پیشرفت با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان». روان‌شناسی مدرسه. 8(2)، 112-91.
فرهادی، علی، ساکی، کوروش، قدم‌پور، عزت‌اله، خلیلی گشنیگانی، زهرا، چهری، پرستو. (1395). «پیش‌بینی ابعاد درگیری تحصیلی براساس مؤلفه‌های سرمایه روان‌شناختی دانشجویان». دوماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، 9(2)، 133-127.
قدم­پور، عزت‌اله؛ رحیمی­پور، طاهره و غضنفری، فیروزه. (1396). «اثربخشی آموزش راهبردهای حافظه فعال بر انگیزش پیشرفت و عملکرد خواندن دانش­آموزان نارساخوان مقطع ابتدایی». دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، 19(4)، 136-124.
قدم­پور، عزت‌اله؛ و سرمد، زهره. (1382). «نقش باور­های انگیزشی در رفتار کمک طلبی و پیشرفت تحصیلی دانش­آموزان»، مجله روانشناسی، 7(2)، 126-112.
کاردان­حلوایی، ژیلا؛ حاتمی، جواد و فتحی آذر، اسکندر. (1395). «تاثیر نقشه ذهنی بر پیشرفت تحصیلی دانش­آموزان دوره متوسطه در درس فیزیک». رویکردهای نوین آموزشی، 11(1)، 62-41.
محمدی، نسیم و دفتری اکباتان، مژگان. (1396). «بررسی اثربخشی خودکارآمدی در انگیزش پیشرفت دانشجویان علوم پزشکی».  راهبرد های آموزش در علوم پزشکی، 10(1)، 41-36.
محمودی، حشمت‌الله، عرفانی، نصرالله و محققی، حسین. (1396). «تدوین مدلی به منظور تبین و پیش­بینی پیشرفت تحصیلی بر پایه نیازهای بنیادین روان­شناختی و انگیزش پیشرفت تحصیلی». پژوهش در برنامه درسی، 14(2)، 80-67.
مصرآبادی، جواد و صیادی، صادق. (1397). «فرا تحلیل اثربخشی آموزش نقشه مفهومی بر شاخص‌های شناختی، فراشناختی و عاطفی پیشرفت تحصیلی». دوفصلنامه راهبردهای شناختی در یادگیری، 6(11)، 68-94.
مهدی‌پور مارالانی، فرناز؛ غلامعلی لواسانی، مسعود و حجازی، الهه. (1396). «الگوی ساختاری رابطه دل‌بستگی به معلم، درگیری تحصیلی و اضطراب امتحان». فصلنامه پژوهش‌های کاربردی روان‌شناختی، 8(3)، 88-69.
مهدی‌زاده، حسین؛ اسلام­پناه، مریم و پیاب، دلشاد. (1392). «تاثیر بهره­گیری از آموزش با استفاده از نقشه ذهنی رایانه در میزان یادگیری و یادداری دانش آموزان در درس زمین‌شناسی». فناوری آموزشی، 8(1)، 21-30.
نامدار، کیوان. (1382). بررسی و مقایسه عزت نفس و انگیزه پیشرفت تحصیلی و رابطه آن با عملکرد تحصیلی دانش­آموزان مبتلا به آسیب بینایی و شنوایی طرح تلفیقی و عادی استان همدان، پایان­نامه کارشناسی ارشد کودکان استثنایی، همدان.
وفوری، جواد. (1398). «بررسی تأثیرآموزش مهارت­های مطالعه برنامه­ریزی و مدیریت­زمان و روش تمرکز و حافظه برمیزان پیشرفت تحصیلی وانگیزش پیشرفت دانش­آموزان ایرانی ساکن کشور تاجیکستان در مقطع ابتدایی». روانشناسی مدرسه، 8(2)، 156-173.
یارمحمدی­واصل، مسیب؛ محمدی، آرزو و کردنوقابی، رسول. (1398). «مقایسه تاثیر آموزش به شیوه نقشه مفهومی فردی و گروهی بر انگیزش و پیشرفت تحصیلی درس مطالعات اجتماعی». دوفصلنامه راهبردهای شناختی در یادگیری، 7(12)، 189-211.
Akdal, D., & Sahin, A. (2014). “The effects of intertextual reading approach on the development of creative writing skills”. Eurasian Journal of Educational Research, 54, 171-186.
Aydin, H., & Tonbuloglu, B. (2014). “Graduate Students Perceptions’ on multicultural education: A qualitative case study”. Eurasian Journal of Educational Research, 57, 29-50.
Aykac, V. (2015). “An application regarding the availability of mind maps in visual art education based on active learning method”. Procardia - Social and Behavioral Sciences, 174(1), 1859-1866. doi: 10.1016/ j. sbspro.2015.01.848.
Balim, A, G. (2013). “The effect of mind-mapping applications on upper primary students’ success and inquirylearning skills in science and environment education”. International Research in Geographical and Environmental Education, 22(4), 337-352. doi: 10.1080/10382046.2013.826543.
Batdi, V. (2015). “A Meta-analysies Study of Mind Mapping Techniques and Traditional Learning Methods”. Anthropologist, 20(1, 2), 62-68.
Bruinsma, M. (2004). “Motivation, cognitive processing and achievement in higher education”. Journal of Learning and Instruction.14, 549-568.
Buzan, A. (2007). Mind Maps. New York: Oxford Press
Costa, H. (2013). “The Efficacy of study styleon the Procrastination and motivation and academic performance of Students”. Journal of personality and Social psychology, 32, 323-334.
Coughlan, J., Swift, S. (2011). “Student and tutor perceptions of learning and teaching on a first -year study skills module in a university computing department”. Educational Studies, 37(5), 529-539.
Evrekli, E., & Balim, A. G. (2010). “The research on the effects of using mind maps and concepts maps in Science education on students’ academic achievements, inquisitive learning skills perception”. Western Anatolia Journal of Educational Sciences (WAJES), 1(2), 76- 98.
Finn, J. D. (1989). “Withdrawing from school”. Review of Educational Research, 59 (2), 117-142. DOI: 10.2307/1170412
GholamAli Lavassani, M., Ejaei, J. & Davoudi, M. (2013). “The effect of education, learning strategies, self-regulation to self-regulation skills, academic engagement and test anxiety”. Journal of Psychology, 16, 2, 169-181. (Persian)
Gul, R. B., & Boman, J. A. (2006). “Concept Mapping: A Strategy for Teaching and Evaluation in Nursing Education”. Nurse Education in Practice, 6(4), 199-206. Doi: 10.1016/j.nepr.2006.01.001.
Hermans, H. J. (1970). “A questionnaire measure of achievement motivation”. Journal of Applied Psychology, 54(4), 353-363.
Hwang, G. J., Shi, Y. R., Chu, H. C. (2011). “A Concept Map Approach to Developing Collaborative Mind tools for Context-Aware Ubiquitous Learning”. British Journal of Educational Technology, 42(5), 778-789.
Karakis, O. (2013). “University preparatory class students study skills”, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 106, 3195-3209.
Lindfors, P., Minkkinen, J., Rimpelä, A., & Hotulainen, R. (2018). “Family and schoolsocial capital, school burnout and academic achievement: A multilevel longitudinalanalysis among Finnish pupils”. International Journal of Adolescence and Youth, 23, 368-381. https://doi.org/10.1080/02673843.2017.1389758.
Linnenbrink, E. A., & Pintrich, P. R. (2003). “The role of self-efficacy beliefs in student engagement and learning in the classroom”. Reading & Writing Quarterly, 19 (2), 119-137. DOI: 10.1080/10573560308223
McClelland, D. C., Atkinson, J. W., Clark, R. A., & Lowell E. L. (1953). The achievement motive. New York: Appleton-Century Crofts.
Mona, I. A., & Khalick, F. A. (2008). “The influence of mind mapping on eighth graders’ science achievement”. School Science and Mathematics, 108(7), 298-312.
Nonis, S. G., Hudson, G. I. (2010). “Performance of college students: Impact of study time and study habits”. Journal of Education for Business, 85, 229-238.
Pintrich, P. R. (2003). “A motivational science perspective on the role of student motivation in learning and teaching contexts”. Journal of Educational Psychology, 95, 667-686.
Reeve, J. & Tseng, M. (2013). “How Students Create Motivationally Supportive Learning Environments for Themselves: The Concept of Agentic Engagement”. Journal of Educational Psychology, 105(3), 579-595.
Salman Sabbah, S. (2015). ‟The effect of college students' self-generated computerized mind mapping on their reading achievement”. International Journal of Education and Development using Information and Communication Technology (IJEDICT), 11(3), 4-36.
Schaal, S. (2010). “Enriching traditional biology lectures-digital concept maps and their influence on achievement and motivation”. World Journal on Educational Technology, 2(1), 42-54.
Serig, D. (2011). “Beyond brainstorming: The mind map as art”. Teaching Artist Journal, 9(4), 249-257.
Spangler, G., Pekrun, R., Kramer, k., & Hofmann, H. (2010). “Student’s emotions, physiological reactions, and academic engagement in academic exams”. Anxiety, Stress, and Coping, 15(4), 413-432.
Stoica, I, Moraru, S. & Miron, C. (2011). “Concept maps, a must for the modern teaching-learning process”. Romanian reports in physics, 63(2), 567-576.
Tipper, M. (2008). Why do I have to Use Keywords When Mind Mapping?. MichaelonMindMapping.com, Sept 4th 2008.
Zhang, Y., Qin, X., & Ren, P. (2018). “Adolescents’ academic engagement mediates the association between internet addiction and academic achievement: The moderating effect of classroom achievement norm”. Computers in Human Behavior, 89, 299-307. doi: 10. 1016/j.chb.2018.08.018