فراتحلیل اثربخشی آموزش نقشه مفهومی بر شاخص‌های شناختی، فراشناختی و عاطفی پیشرفت تحصیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای روانشناسی تربیتی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 استاد گروه روانشناسی تربیتی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

هدف: هدف پژوهش حاضر انجام فراتحلیل بر روی تحقیقاتی بود که به روش آزمایشی یا نیمه آزمایشی به بررسی تأثیر آموزش نقشه مفهومی بر شاخص­های پیشرفت تحصیلی (شناختی، فراشناختی و عاطفی) پرداخته بودند.
روش: فراتحلیل بر روی 28 تحقیق انجام شد که از این تحقیقات تعداد 90 اندازه اثر به ‌دست آمد. این تحقیقات در فصلنامه ­ها و مجلات علمی - پژوهشی کشور و پایگاه­های اطلاع‌رسانی جهاد دانشگاهی کشور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، سایت خصوصی بانک مجلات ایران و سیویلیکا به چاپ رسیده­اند.
یافته‌ها: بعد از بررسی ملاک‌های ورود و خروج، یافته­های کمی پژوهش­های منتخب با نرم‌افزارهای CMA ویرایش 2 و SPSS تحلیل شدند. نتایج فراتحلیل نشان داد که آموزش نقشه مفهومی تأثیر مثبت و معناداری بر شاخص­های پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان دارد و اندازه اثر ترکیبی 72/. به ‌دست آمد که بر طبق ملاک کوهن اندازه بزرگی است. نتایج همچنین نشان داد که ساخت نقشه مفهومی توسط خود یادگیرندگان از نقشه­های محقق ساخته دارای اندازه اثر بزرگ‌تری است.
نتیجه­گیری: با توجه به‌اندازه اثر به‌دست‌آمده به مسئولان آموزش توصیه می­شود جهت افزایش پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان، آموزش نقشه مفهومی را در رده‌های مدارس و دانشگاه­ها عملی کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Meta-analysis of the effectiveness of concept mapping instruction on cognitive, meta-cognitive and emotional indexes of academic achievement

نویسندگان [English]

  • sadegh sayadi 1
  • javad mesrabadi 2
چکیده [English]

Aim:The purpose of this research was performing of meta-analysis on research that had proceed to investigate the effect of concept mapping instruction on academic achievement indexes (cognitive, meta cognitive and emotional) by empirical and semi-empirical methods.
Method: The meta-analysis performed on 28 researches that of these researches obtained 90 effect sizes. These researches have printed at periodicals and journals such as SID, Noormags, Magiran and Sivilica.
Findings: After the checking of entrance and exit criterions, the quantitative findings of the selected research analyzed by CMA 2 and SPSS softwares. The meta-analysis resultsshowed concept mapping instruction has significant and positive effect on the academic achievement indexes of learners and obtained combined effect size ./72 that according to Cohen criterion is a large effect size. The results also showed constructing concept maps by own learners has larger effect size than researcher-made concept maps.
Conclusion: with regard to obtained effect size, it is suggested to education authorities to actualize the instruction of concept mapping in the classes of universities and schools for increasing learners academic achievement.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Meta-analysis
  • Concept map
  • Academic achievement
  • Effect size
آئین، فرشته و فروزنده، نسرین (1391). «کارایی استفاده از نقشه­کشی مفهومی در یادگیری فرایند پرستاری در آموزش بالینی کودکان». مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، 14(2)، 63-55.
احمری­طهران، هدی؛ عابدینی، زهرا؛ کچویی، احمد؛ خرمی­راد، اشرف و طبیبی، مریم (1391). «مقایسه دو روش آموزش سخنرانی و ترسیم نقشه مفهومی بر میزان یادگیری و رضایت دانشجویان». مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 12 (6)، 438-430.
ادیب، یوسف (1389). «تأثیر آموزش مبتنی بر نقشه مفهومی (ارائه و ترکیبی) بر حیطه­های یادگیری کارآموزان مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای در پودمان آشنایی با اصول الکتریسیته و انجام محاسبات». فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران. 5(19)، 88-65.
اولسون، متیو اچ.؛ هرگنهان، بی. آر. (2011). مقدمه‌ای بر نظریه‌های یادگیری. ترجمه و افزوده‌ها از دکتر علی‌اکبر سیف. چاپ هفدهم. ویراست هشتم. تهران. نشر دوران. 1390.
جودت، شکوفه؛ خزاعی، طیبه؛ شریف‌زاده، غلامرضا و خزاعی، طاهره (1392). مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. شماره 13(11)، 978 - 969.
حبیب­زاده، حسین؛ مرادی، یاسر و رسولی، داود (1393). «تأثیر آموزش به روش نقشه مفهومی بر مهارت‌های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری». مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه. دوره 12، شماره 5 (پیاپی 58)، 385-379.
حبیب‌زاده، حسین؛ مرادی، یاسر؛ رسولی، داود و شیخی، ناصر (1392). «بررسی تأثیر آموزش به روش نقشه مفهومی بر یادگیری درس بررسی وضعیت سلامت در دانشجویان پرستاری دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه سال 92–1391». مجله دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه. دوره 11، شماره 8 (پیاپی 49)، 592-584.
خامسان، احمد و برادران­خاکسار، زهرا (1390). «مقایسه آموزش زبان با استفاده از نقشه مفهومی فردی و مشارکتی با شیوه سنتی. پژوهش‌های زبانشناختی در زبان‌های خارجی». 1(1)، 75-57.
رحمانی، آزاد؛ فتحی­آذر، اسکندر و محجل­اقدم، علیرضا (1383). «تأثیر آموزش بر مبنای نقشه مفهومی در یادگیری نظری دانشجویان پرستاری». فصلنامه پرستاری ایران. 17(40)، 47-39.
رحمانی، آزاد؛ محجل اقدم، علیرضا؛ فتحی آذر، اسکندر و عبدالله­زاده، فرحناز (1386). «مقایسه تأثیر آموزش بر مبنای نقشه مفهومی با روش تلفیقی بر یادگیری درس فرایند پرستاری دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تبریز». مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 7(1)، 49-41.
رضایی، کورش؛ کوهستانی، حمیدرضا؛ نجات، نازی و ابراهیمی فخار، حمیدرضا (1391). «مقایسه تأثیر نقشه مفهومی و فرایند پرستاری بر یادگیری خودتنظیم، خودکارآمدی و راهبردهای شناختی دانشجویان پرستاری». دوماهنامه دانشکده پرستاری و مامایی ارومیه. دوره 10، شماره 2(پیاپی 37)، 218-209.
ریحانی، ابراهیم؛ بخشعلی زاده، شهرناز و استادی، مریم (1391). «عنوان مقاله نوشته شود»، رویکردهای نوین آموزشی. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه اصفهان. سال هفتم، شماره 2 (پیاپی 16)، 52-23.
زارع، محمد؛ آذربخش، مسلم و ساریخانی، راحله (1392). «تأثیر نقشه مفهومی بر پیشرفت تحصیلی و خودتنظیمی سطوح بالای یادگیری در درس فیزیک». مجله دانشگاهی یادگیری الکترونیکی، 4(4)، 24-18.
زبرجدیان، زهره؛ نیلی احمدآبادی، محمدرضا (1391). «مقایسه تأثیر آموزش به روش نقشه­های مفهومی به‌عنوان یک روش مبتنی بر ساخت­گرایی با روش تلفیقی بر یادگیری درس علوم دانش­آموزان پایه سوم استان البرز (مجری ارزشیابی توصیفی)». فصلنامه روانشناسی تربیتی. 8(26)، 108-83.
سرهنگی، فروغ؛ معصومی، معصومه؛ عبادی، عباس؛ سید مظهری، مرجان و رحمانی، آزاد (1389). «مقایسه تأثیر آموزش مبتنی بر سخنرانی و نقشه مفهومی بر سطوح یادگیری شناختی». مجله پرستاری مراقبت ویژه. 3(1)، 1-5.
سرهنگی، فروغ؛ معصومی، معصومه؛ عبادی، عباس؛ سید مظهری، مرجان؛ رحمانی، آزاد و رئیسی­فر، افسانه (1389). «تأثیر روش تدریس نقشه مفهومی بر مهارت‌های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری». مجله پرستاری مراقبت ویژه. 3(4)، 148-143.
سعیدی، علی؛ سیف، علی‌اکبر؛ اسدزاده، حسن و ابراهیمی قوام، صغری (1391). «تأثیر مطالعه به کمک نقشه­های مفهومی بر درک مطلب دانش آموزان سال سوم متوسطه». فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی. 3(1)، 143-131.
سعیدی، علی؛ سیف، علی‌اکبر؛ اسدزاده، حسن و ابراهیمی قوام، صغری (1392). «مقایسه اثربخشی شیوه‌های ارائه و تهیه نقشه‌های مفهومی بر درک مطلب». مجله روانشناسی مدرسه. 2(3)، 143-125.
سوادپور، نسرین و رضائی، اکبر (1393). «بررسی اثربخشی آمـوزش به کمک نقشه مفهومی معلم­ساخته و نقشه­های مفهـومی با تلفیق چندرسانه­ای در درس حـرفه‌وفن بر عملکرد یادگیری و انگـیزش دانـش­آموزان دختر پایه سوم راهنمایی شهر زنجان». فصلنامه آموزش و ارزشیابی. 7(25)، 58-43.
سهرابی فرد، نسرین (1385). «مروری بر مبانی فراتحلیل». فصلنامه روانشناسی تحولی (روانشناسان ایرانی)، 3(10)، 171-169.
سیف، علی‌اکبر (1389). روانشناسی پرورشی نوین: روانشناسی یادگیری و آموزش. چاپ دهم. ویراست ششم. تهران. نشر دوران.
عابدی، احمد؛ عریضی، حمیدرضا و شواخی، علی­رضا (1384). «فراتحلیل عوامل مؤثر بر افزایش کاربست یافته‌های پژوهشی در وزارت آموزش و پرورش». فصلنامه نوآوری­های آموزشی، 4(12)، 133-109.
عاشوری، جمال؛ کجباف، محمدباقر؛ منشئی، غلامرضا و طالبی، هوشنگ (1393). «تأثیر روش‌های آموزشی نقشه مفهومی، یادگیری مشارکتی و سنتی بر انگیزه پیشرفت و پیشرفت تحصیلی درس زیست‌شناسی». پژوهش در برنامه‌ریزی درسی. سال یازدهم. دوره 2. شماره 14 (پیاپی 41)، 73-63.
عباسی، جواد؛ عبدالله­میرزایی، رسول و حاتمی، جواد (1388). «کاربرد نقشه­های مفهومی در آموزش شیمی دوره متوسطه». فصلنامه تعلیم و تربیت. شماره 97، 52-29.
عبدلی، سامره؛ خواجه علی، طاهره (1390). «مقایسه تأثیر نقشه‌کشی مفهومی بالینی و فرایند پرستاری در توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری». مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. ویژه‌نامه توسعه آموزش و ارتقای سلامت. شماره 11 (پیاپی 9)، 1420-1429.
علیپور، محمد؛ پورمحمدرضای تجریشی، معصومه و داورمنش، عباس (1390). «مقایسه اثربخشی روش‌های آموزشی نقشه مفهومی و سخنرانی بر پیشرفت درس مهارت‌های اجتماعی - اقتصادی دانش­آموزان کم­توان ذهنی». فصلنامه پژوهش‌های نوین روانشناختی. 6(24)، 122-103.
قنبری، عاطفه؛ پاریاد، عزت و احسانی، مریم (1389). «تأثیر تدریس به روش نقشه مفهومی بر میزان یادگیری و یادداری یک درس در دانشجویان پرستاری». گام‌های توسعه در آموزش پزشکی مجله مرکز مطالعات توسعه آموزش پزشکی. 7(2)، 118-112.
مصرآبادی، جواد (1395). فراتحلیل: مفاهیم، نرم‌افزار و گزارش‌نویسی، تبریز: انتشارات دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
مصرآبادی، جواد و استوار، نگار (1388). «اثربخشی نقشه مفهومی بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در دروس زیست‌شناسی»، روان‌شناسی و فیزیک. اندیشه‌های نوین تربیتی. 5(1)، 114-93.
مصرآبادی، جواد؛ استوار، نگار (1388). «اثربخشی نقشه مفهومی بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در دروس زیست‌شناسی»، روانشناسی و فیزیک. اندیشه‌های نوین تربیتی، 5(1): 114-93.
مصرآبادی، جواد؛ حسینی نسب، داوود؛ فتحی آذر، اسکندر و مقدم، محمد (1386). «اثربخشی راهبرد یاددهی - یادگیری نقشه مفهومی بر بازده­های شناختی - عاطفی در یادگیری درس زیست­شناسی». فصلنامه علمی - پژوهشی روانشناسی دانشگاه تبریز. 2(8)، 132-109.
معطری، مرضیه؛ سلیمانی، سارا؛ جمالی مقدم، ندا و مهبودی، فرخنده (1391). «تأثیر آموزش نقشه مفهومی بر مهارت‌های تفکر انتقادی اختصاصی پرستاری در دانشجویان پرستاری». مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، 12(10): 767-756.
نازی، نجات؛ کوهستانی، حمیدرضا و رضایی، کورش (1390). «بررسی تأثیر نقشه مفهومی بر رویکردهای یادگیری دانشجویان پرستاری». مجله دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی تهران (حیات). 17(2)، 31-22.
Anohina-Naumeca, A. (2014). “Finding factors influencing students’ preferences to concept mapping tasks: literature review”. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 128, 105-110.
Ausubel, D. P. (1968). Educational psychology: A cognitive view. New York: Holt,
Rinehart & Winston.
Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Borenstein, M., Hedges, L.V., Higgins, J.P.T., Rothstein, H.R. (2009). Introductionto Meta-Analysis. John Wiley & Sons, Ltd, UK.
Cañas, A. J., Coffey, J. W., Carnot, M. J., Feltovich, P., Hoffman, R. R., Feltovich, J., Novak, J. D. (2003). A summary of literature pertaining to the use of concept mapping techniques and technologies for education and performance support (Report to The Chief of Naval Education and Training). Pensacola, FL: Institute for Human and Machine Cognition.
Chiou, C-C., Lee, L-T., Liu, Y-Q. (2012). “Effect of Novak Colorful Concept Map with Digital Teaching Materials on Student Academic Achievement”. Procedia - Social and Behavioral Sciences. 64, 192-201.
Chularut, P., DeBacker, T. K. (2004). “The influence of concept mapping on achievement, self-regulation, and self-efficacy in students of English as a second language”. Contemporary Educational Psychology. 29, 248-263.
Coffey, J. W. (2007). “A meta-cognitive tool for courseware development, maintenance, and reuse”. Computers & Education, 48, 548-566.
Cohen, J. (1988). Statistical Ppwer Analysis for the Behavioral Sciences (Second ed). Hillsdale, N J: Lawrence Erlbaum Associates.
De Simone, C. (2007). “Application of concept mapping”. College Teaching, 55(1), 33-36.
Hattie, J. A., Donogue, G. M. (2016). “Learning strategies: a synthesis and conceptual model”. Npj Science of Learning. 1, 16013; doi:10.1038/npjscilearn.
Hilbert, T. S., Renkl, A. (2008). “Concept mapping as a follow-up strategy to learning from texts: What characterizes good and poor mappers?”, Instructional Science, 36, 53-73.
Horton, P. B., McConney, A. A., Gallo, M., Woods, A. L., Senn, G. J., Hamelin, D. (1993). “An investigation of the effectiveness of concept mapping as an instructional tool”. Science Education, 77,95-111.
Kane, M., Trochim, W. M. K. (2007). Concept mapping for planning and evaluation. Thousand Oaks, CA: Sage.
Liu, P. L., Chen, C. J., Chang, Y. J. (2010). “Effects of a computer-assisted concept mapping learning strategy on EFL college students’ English reading comprehension”. Computers & Education. 54, 436-445.
Masud, H., Thurasamy, R. & Shakil Ahmad, M. (2014). “Parenting styles and academic achievement of young adolescents: A systematic literature review”. Quality & Quantity. 49(6), 2411-2433. DOI 10.1007/s11135-014-0120-x.
Milam, J. H., Santo, S. A., Heaton, L. A. (2000). Concept maps for web-based applications. (ERIC technical report).Washington, DC: ERIC Clearinghouse on Higher Education.
Nesbit, J. C., Adesope, O. O. (2006). “Learning With Concept and Knowledge Maps: A Meta-Analysis”. Review of Educational Research. No. 3, 413-448.
Novak, J.D. (2002). “Meaningful learning: The essential factor for conceptual change in limited or inappropriate prepositional hierarchies leading to empowerment of
learners”. Learning. 548-571.
Novak, J. D. & Cañas, A. J. (2006). The theory underlying concept maps and how to. construct them. Technical Report IHMC CmapTools. 2006-01 Rev 01-2008 . http://cmap.ihmc.us/Publications/ResearchPapers/TheoryUnderlyingConceptMaps.pdf.
Novak, J. D., Gowin, B. (1984). Learning how to learn. New York: Cambridge University Press.
O'Donnell, A. M., Dansereau, D. F., Hall, R. H. (2002). “Knowledge maps as scaffolds for cognitive processing”. Educational Psychology Review, 14, 71-86.
Phillipson, S., Phillipson, S. N. (2007). “Academic expectation, belief of ability and involvement by parents as predictors of child achievement: A cross-cultural comparison”. Educational Psychology, 27(3), 329-348.
Ruiz-Primo, M.A., Shavelson, R.J: (1996). “Problems and issues in use of concept maps in science assessment”. Journal of Research in Science Teaching. 33: 569-600.
Schunk, D. H. (1990). “Goal setting and self-efficacy during self-regulated learning”. Educational Psychologist, 25, 71-86.
Schwendimann, B. A. (2015). “Concept maps as versatile tools to integrate complex ideas: From kindergarten to higher and professional education. Knowledge Management & E-Learning: Special Issue on Novakian Concept Mapping in University and Professional Education, 7(1), 73-99.
Sen Singh, I., Moono, K. (2015). “The Effect of using Concept Maps on Student Achievement in Selected Topics in Chemistry at Tertiary Level”. Journal of Education and Practice. 6,(15), 106-116.
Terhart, E. (2003) “Constructivism and teaching: A new paradigm in general didactics?”, Journal of Curriculum Studies, 35(1), 25-44.
Uzuntiryaki, E., Geban, O. (2005). “Effect of conceptual change approach accompanied with concept mapping on understanding of solution concepts”. Instructional Science. 33, 311-339.
Vural, O. F. (2010). Effectiveness of concept maps in learning from a computer-based instructional video resource. A Dissertation Submitted to the Office of Graduate Studies of Texas A&M University.
Weinstein, C. E., Mayer, R. E. (1986). The teaching of learning strategies. In M. C. Wittrock (Ed.), Handbook on Research in Teaching (3rd ed., pp. 315–327). New York: Macmillan.
Zimmerman, B. J. (1986). “Development of self-regulated learning: Which are the key subprocesses”. Contemporary Educational Psychology, 16, 307-313.